از آن جایى که رنگ سیاه ممکن است باعث تهوع شود، از به کارگیرى آن در هواپیما و کشتى خوددارى مى کنند.[107] برخى گویند که رنگ سیاه، رنگ سبک و غلط اندازى است.[108] اما در مقابل، برخى بر این باورند که جلوه و ابهت رنگ سیاه از دیگر رنگ ها بیشتر است.
گویند نخستین بار ابومسلم خراسانى به این مسأله پى برد. وى هر روز از لشکرش که لباس و پرچمى به یکى از رنگ ها چون سبز و زرد داشتند، سان مى دید و سرانجام رنگ سیاه را براى ایجاد اضطراب در دشمن برگزید.[109] از آن زمان به بعد به سپاه ابومسلم خراسانى، سیاه جامگان مى گفتند.
آنچه مسلم است این که رنگ سیاه، حالت حزن و افسردگى در انسان ایجاد مى کند و با شادى و انبساط خاطر، تناسبى ندارد. از همین رو است که در عزادارى ها از این رنگ استفاده مى کنند.
در صورتى که تعادل روحى انسان برقرار نباشد، ممکن است رنگ سیاه زمینه خودکشى را در فرد ایجاد کند. طبق تجربه اى وقتى رنگ پلى را که به رنگ سیاه یا تیره بود و به روى آن زیاد خودکشى صورت مى گرفت، به سبز تغییر دادند، آمار خودکشى ها به 3/1 تقلیل پیدا کرد. رنگ سیاه آثار روانى مخرب دیگرى هم دارد.
براساس گزارشى وقتى صندوق هایى را که به رنگ هاى روشن و سبز و تیره از جمله سیاه بود، بین کارگران تقسیم کردند، حاملان صندوق هاى تیره و سیاه از درد کمر و کلیه شکایت داشتند.[110]

طبیعت، آمیخته و جلوه اى از رنگ هاى بسیار متنوع و گوناگون اشیا و گیاهان و جانوران است که خداوند رحمان در اختیار انسان قرار داده و استفاده از این نعمت ها را روا دانسته است.
به نظر مى رسد که اسلام در وهله اول در مورد بهره گیرى از تمامى رنگ هاى طبیعى ـ حتى سیاه ـ نظر مثبت دارد و حکم به حرمت و یا کراهت استفاده از هیچ رنگى را صادر نکرده است، مگر در موارد ذیل:
1ـ اگر رنگى مخصوص و یا ترکیبى از دو یا چند رنگ به سبک و فرمى خاص، شعار و علامت دشمنان اسلام و یا گروهى از آنان ـ گرچه در مقطعى از زمان باشد ـ تا وقتى که آن رنگ و یا ترکیب مخصوص به عنوان ویژگى آن گروه است، استفاده از آن جایز نیست. براى مثال در روایتى مى بینیم که امام على ـ علیه السلام ـ استفاده از پوشش سیاه را به این دلیل که لباس فرعون بوده، نهى فرموده است.[111]
2ـ اگر کسى با استفاده از رنگ و یا ترکیب خاصى از رنگ ها و علامت ها خود را انگشت نماى دیگران کند و به اصطلاح اقدام به پوشیدن لباس شهرت نماید، دچار عمل حرام شده و بایستى از آن دورى ورزد.
3ـ برخى از رنگ ها اثر روحى و روانى نامطلوبى بر انسان ـ گرچه در مقطع و یا مقاطع خاصى از زمان ـ و یا بر اعمال عبادى او مى گذارند که بشر ممکن است از فلسفه و حکمت آن ها بى اطلاع باشد. براى نمونه استفاده از لباس سیاه در نماز و اعمال حج و عمره این گونه است. هم چنین پوشیدن لباس زرد و زعفرانى، بلکه به طور کلى لباس هاى رنگى در نماز، خوشایند نیست و کراهت دارد.[112]
4ـ رعایت شؤون اجتماعى اسلام و عرف مذهبى ایجاب مى کند که انسان از پوشیدن لباس هاى رنگینى که سَبُک و زننده محسوب مى شوند، اجتناب نماید و براى هر جایى پوشش خاصى داشته باشد و از هر نوع لباس زیبایى در انظار عمومى بهره نبرد.
در روایتى از امام صادق ـ علیه السلام ـ خطاب به عبید بن زیاد آمده است:
"ایاک ان تزین الا فى احسن زىّ قومک"[113]
"خود را تزیین مکن جز به مثابه و فرم کسانى که با آنان زندگى مى کنى."
در حدیث دیگرى از همان بزرگوار آمده است:
"خیرُ لِباسِ کلِ زمان لباسُ اَهْلِهِ"[114]
"بهترین پوشش در هر عصرى، لباس مردم همان زمان است."
لازم به توضیح نیست که فرموده امام در صورتى است که فرهنگ و نحوه پوشش مردم متأثر از فرهنگ بیگانه و یا با بى توجهى به عرف اصیل آن جامعه نباشد; چون در آن صورت شامل گفته ایشان نمى شود.
علامه مامقانى در این زمینه گوید:
"آنچه از پاره اى از روایات استفاده مى شود، این است که بهترین و زیباترین لباس از لحاظ جنس و ویژگى، آن است که به سان لباس هایى که میان متدینین متعارف است، باشد. و شایسته ترین لباس هر دوره، پوشش مردم آن عصر است."[115]
بنابراین انسان متعهد باید از عرف زمان و مکانى که در آن زیست مى کند، پیروى کند و در کیفیت تزیین و رنگ لباس هاى خود با توجه به متعارف گام بردارد. از همین روست که در برخى از عرف ها و حتى برخى از دوره ها بعضى از لباس هاى رنگى، شایسته است، اما در جوامع و یا اعصار دیگر همان لباس ها را سبک و دور از شأن یک مسلمان به شمار مى آورند. حتى مى بینیم در یک زمان و بین متدینین، استفاده از لباسى یا رنگى مخصوص را براى محیط خانه و یا محیط کار، مناسب مى دانند، اما براى خیابان و مجامع عمومى نه.
در روایتى در مورد مسأله اخیر از امام باقر ـ علیه السلام ـ آمده است:
"کنا نلبس المعصفر فى البیت."[116]
"ما لباس زرد رنگ را در منزل مى پوشیم."

در روایات اسلامى به استفاده از پوشش هاى زرد توصیه و ترغیب و بهره گیرى از آن ها بلامانع دانسته شده است. در روایتى امام باقر ـ علیه السلام ـ فرموده است: "ما لباس هاى زرد رنگ و گلگون مى پوشیم."[117]
در حدیث دیگرى محمد بن مسلم از امام باقر یا امام صادق ـ علیهماالسلام ـ نقل کرده که امام فرمود: "در پوشیدن لباس زرد اشکالى وجود ندارد."[118]
در حدیث دیگرى آمده که ابى الجارود گوید: "امام باقر ـ علیه السلام ـ لباس زرد رنگ مى پوشید."[119]
در روایت دیگرى آمده که امام کاظم هنگامى که پدر گرامى اش در قید حیات بود، لباسى زرد رنگ به تن شریف اش داشت.[120]
در برخى روایات استفاده از لباس زرد تنها در محل خانه مناسب دانسته شده است. امام باقر ـ علیه السلام ـ در این باره فرموده است: "ما لباس زرد را در منزل مى پوشیم."[121]
البته در برخى از روایات مى بینیم که حتى اهل بیت عصمت هم در خارج از منزل از پوشش هاى زرد رنگ استفاده مى کرده اند. زراره گوید: دیدم امام باقر ـ علیه السلام ـ در حالى که جُبّه و عمامه و ردایى زرد رنگ بر تن داشت از منزل خارج شد.[122]
همان گونه که از اهل بیت عصمت نقل شده، بهترین پوشش هر عصرى لباس مردم همان زمان است. اگر مى بینیم که اهل بیت عصمت هم از لباس هاى زرد بهره مى گرفته اند، شاید به این دلیل بوده که در آن عصر، عرف، چنین پوششى را دور از شأن افراد متشخص نمى دانسته است.
برخى از فقها استفاده از لباس زرد را در غیر عروسى، مکروه دانسته اند.[123]
در مجموع مى توان نتیجه گرفت که استفاده از رنگ زرد دست کم در برخى از موارد مجاز بلکه ترغیب و به غیر از لباس، در مورد نعلین، رنگ زرد توصیه شده است.
در حدیثى آمده است که امام صادق ـ علیه السلام ـ به یکى از اصحابش که نعلین سیاه پوشیده بود فرمود:
"تو را به نعلین سیاه چه کار! مگر نمى دانى که براى چشم زیان دارد و در مردانگى سستى ایجاد مى کند؟!"[124]
در حدیث دیگرى حنان بن سدیر گوید: به محضر امام صادق ـ علیه السلام ـ مشرف شدم. نعلینم سیاه رنگ بود. امام به محض دیدن آن ها فرمود: حنان، تو را به نعلین سیاه چه کار! مگر نمى دانى که سه خصوصیت بد دارد: چشم را ضعیف و مردانگى را سست مى نماید و غم بار است؟! حنان پرسید: پس چه نعلینى بپوشم؟ امام ـ علیه السلام ـ فرمود: نعلین زرد که سه ویژگى نیکو دارد: چشم را روشنى مى بخشد و اندوه را مى زداید و به مردانگى قوام مى بخشد و با این همه از جمله پوشش هاى انبیاست.[125]

از دیدگاه اسلام، استفاده از پوشش هاى قرمز در اصل، اشکالى ندارد، مگر آن که عرف به دلیلى آن را ناپسند شمارد; مثلاً ـ چونان امروزه ـ استفاده از این رنگ را در لباس هاى رو در ملأ عام سبک یا زننده و تحریک آمیز انگارد. در این صورت حکم جواز به کراهت یا حرمت تغییر مى کند.
در حدیثى از امام صادق ـ علیه السلام ـ به حکم اولیه و برخى از احکام ثانویه استفاده از پوشش هاى قرمز و کلاً پوشش ها اشاره شده است.
ایشان فرموده اند: امیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ فرمود:
"رسول خدا ـ صلى الله علیه وآله وسلم ـ مرا از پوشیدن لباسى که باعث انگشت نما شدن و شهرت در میان مردم باشد، نهى کرد. اما من نمى گویم که ایشان شما را از پوشیدن لباسى که قرمز سیر است، بازداشته است."[126]
چنان که ملاحظه مى شود، در استفاده از رنگ قرمز تقریباً قید و شرطى وجود ندارد، از این رو مى توان با توجه به این حدیث گفت که جز در مورد استثنا شده[127] استفاده از رنگ قرمز براى مردان و زنان حتى در ملأ عام هم اشکالى ندارد. اما چون در روایات دیگر به هم سویى و رعایت عرف تأکید گردیده و بهترین لباس ها، لباس هاى اهل زمان بازگو شده، مشخص مى شود که در استفاده از رنگ قرمز، قیود عارضى باید در نظر گرفته شود.
در روایتى آمده که شخصى به نام حکم بن عقبه خدمت حضرت باقر ـ علیه السلام ـ رسید و دید ایشان لباسى به رنگ سرخ تیره به تن شریفش دارد.
امام باقر ـ علیه السلام ـ پرسید: نظرت درباره این لباس چیست؟ حکم گفت: درباره لباسى که شما پوشیده اید، چه مى توانم بگویم، اما جوانان شوخ طبع وقتى چنین لباسى مى پوشند، بر آنان خرده مى گیریم. امام فرمود: چه کسى زینت هاى خداوند را حرام کرده است؟!
سپس فرمود: اما من به این علت آن را پوشیده ام که تازه دامادم.[128]
در روایت دیگرى نظیر آن مى بینیم که وقتى یکى از اصحاب به نام مالک بن اعین به حضور امام باقر ـ علیه السلام ـ شرفیاب شد، دید ایشان لباسى به رنگ سرخ تیره به تن شریف اش دارد. این منظره او را شگفت زده کرد و در پى آن لبخندى زد.
امام که متوجه او شد، فرمود: مى دانم براى چه مى خندى، براى این تن پوش مى خندى. ثقیفه[129] مرا به پوشیدن آن مجبور ساخته و چون من به او علاقه مندم نمى خواستم ناراحتش کنم. مالک گوید: سپس امام فرمود: اما ما با آن نماز نمى خوانیم و شما نیز در تن پوش سرخ تیره نماز به جا نیاورید.[130]
براساس خبرى، اصحاب پیامبر ـ صلى الله علیه وآله وسلم ـ زنان خویش را از پوشیدن کفش هاى قرمز و حتى زرد باز مى داشتند; زیرا معتقد بودند که از زینت هاى آل فرعون است.[131] اما در مجالس خصوصى و در بین خانواده ها نه تنها مردان که زنان و دختران هم مجازند از پوشش قرمز به تناسب حال خویش بهره بگیرند. شاید مؤید این نظر، روایتى باشد که در آن، حضرت باقر ـ علیه السلام ـ فرمود: ما لباس هاى قرمز و زرد مى پوشیم.[132]
این در حالى است که جمعى از فقها بهتر و شایسته تر دانسته اند که استفاده از هر نوع پوشش رنگى در نماز ترک گردد.[133] و برخى استفاده از پوشش قرمز را در هر حالى جز زمان عروسى مکروه دانسته اند.[134]
شیخ یوسف بحرانى در مورد جواز استفاده از لباس هاى رنگین از جمله رنگ قرمز با توجه به روایات و سیره ائمه اطهار ـ علیهم السلام ـ گفته است: پوشیدن لباس هایى که به رنگ قرمز سیر و زرد سیر و زعفرانى و کلاً رنگ هاى تند است، در غیر نماز جایز است و تعدادى از روایت ها اشاره دارد که ائمه اطهار ـ علیهم السلام ـ در مواردى که اظهار زینت پسندیده و مستحب است، چنین لباس هایى پوشیده اند.
روایت مالک بن اعین بن این مطلب اشاره دارد.[135] نیز تعدادى از این دست احادیث را کلینى در کتاب زینت و لباس کافى آورده است.[136]

در اسلام از رنگ سبز تعریف و تمجید شده است. برخى از فقیهان در ترتیب درجه رنگ لباس از نظر خوبى گفته اند: بهترین رنگ ها در لباس، سفید و بعد از آن زرد و سپس سبز و بعد از آن سرخ ملایم و کبود و عدسى است. امّا سرخ تیره مکروه است ـ به ویژه ـ در نماز و پوشیدن لباس سیاه کراهت شدید دارد.[137]
در خبرى آمده است که رسول خدا ـ صلى الله علیه وآله وسلم ـ قبایى از سندس داشت. وقتى آن را مى پوشید رنگ سبزش به همراه سپیدى رنگ آن حضرت، به وى جلوه خاصى مى بخشید. هم چنین نقل شده که آن حضرت لباس سبز را دوست مى داشت.[138]
نیز از ابوالعلاء روایت شده که گفت: دیدم امام صادق ـ علیه السلام ـ در حال احرام بُردى سبز به تن داشت. مرحوم مجلسى در مرآة العقول بعد از نقل روایت فوق گوید: این عمل امام دلالت بر عدم کراهت، و جواز احرام در رنگ سبز در صورتى که لباس احرام بُرد باشد، مى کند. شاید هم براى بیان اصل جواز باشد.[139]
در حدیث دیگرى است که امیر مؤمنان ـ علیه السلام ـ حضرت خضر را در حالى که دو برد سبز به تن داشت، مشاهده کرد.[140]
در حدیث جالب دیگر درباره ماجراى ولادت باشکوه حضرت حجت ـ علیه السلام ـ از زبان حکیمه خاتون آمده است: امام حسن عسکرى ـ علیه السلام ـ شخصى را با پیغامى نزد من فرستاد که اى عمه! امشب روزه ات را نزد من افطار کن که شب نیمه شعبان است و نزدیک است در همین شب فرزندى که کریم است نزد خداى عز و جل و حجت اوست بر مردم ... متولد شود.
جناب حکیمه گوید: وقتى روز سوم ]از وقتى که حضرت حجت ـ علیه السلام ـ متولد گشت، [شد، شوقم به دیدن ولى الله افزون گردید. لذا براى بازدید رفتم به حضور ایشان. اول به حجره اى که نرجس خاتون بود، رفتم ... پس سلام کردم بر او و سپس متوجه جانبى از حجره شدم که گهواره اى در آن جا بود. دیدم روى آن پوششى سبز رنگ است. رفتم به سوى آن گهواره، پوشش سبز رنگ را کنار زدم، دیدم که ولى الله به پشت خوابیده، نه پاهایش را بسته اند و نه دست هاى مبارکش را. چشم هاى خود را گشود و خندید و با من با انگشتان خویش راز گفت. آن جناب را برداشتم و نزدیک دهان خود آوردم که ببوسم، بوى خوشى که تا آن زمان نظیرش را استشمام نکرده بودم، به مشامم رسید. در آن حال امام حسن عسکرى ـ علیه السلام ـ فرمود: اى عمه! کودکم را بیاور ... .[141]
چنان که ملاحظه مى شود پوشش حضرت حجت ـ علیه السلام ـ و یا گهواره ایشان سبز رنگ بوده است.
نکته پایانى آن که گرچه رنگ سبز، رنگ پسندیده و نیکویى است ولى برخى فقها استفاده از هر لباس رنگینى را در نماز مکروه و ناشایسته دانسته اند.[142]

بى شک بهترین رنگ لباس در اسلام، رنگ سفید است. امام باقر ـ علیه السلام ـ فرمود: پیامبر ـ صلى الله علیه وآله وسلم ـ فرموده است:
"هیچ رنگى در لباس هایتان بهتر از سفید نیست. از چنین لباسى استفاده و مردگان خویش را با پوشش سفید کفن کنید."[143]
نیز نقل شده که بیشتر لباس هاى پیامبر ـ صلى الله علیه وآله وسلم ـ به رنگ سفید بود.[144]
پوشیدن لباس سفید در نماز استحباب دارد;[145] بلکه در هر حال استفاده از چنین لباسى سنت است.[146] البته اگر عرف جامعه استفاده از پوشش سفید را براى مثلاً بانوان و دختران در انظار عمومى نادرست بداند، بهره بردارى از آن صحیح نخواهد بود.

در روایات اسلامى در غالب موارد استفاده از پوشش هاى سیاه نهى شده است. در روایتى آمده است که از جمله تعالیم امام على ـ علیه السلام ـ به یارانش این بود: لباس سیاه مپوشید چرا که پوشش فرعون بود.[147] در خبر دیگرى آمده که رسول ـ صلى الله علیه وآله وسلم ـ استفاده از رنگ سیاه را در پوشش ها ناخوش داشت.[148]
امام صادق ـ علیه السلام ـ فرموده است: خداوند به پیامبرى از انبیا وحى کرد که به مؤمنان بگو: لباس هاى دشمنانم را مپوشید و خوردنى هاى آن ها را نخورید و راه هایى را که آنان مى پیمایند، طى نکنید که دشمنم مى شوید، چنان که آنان هستند.
شیخ صدوق بعد از نقل این خبر مى نویسد: مقصود امام از لباس هاى دشمنان خدا، لباس سیاه است.[149] البته چون در آن زمان شعار و رنگ لباس عباسیان سیاه بود، چنین لباسى لباس دشمنان خدا به شمار مى آمده است.
در تعدادى از روایات، پوشش سیاه به این دلیل که لباس اهل جهنم و زىّ عباسیان بوده، مکروه اعلام شده است.[150] اما در این دوران که رنگ سیاه خصوصیت آن زمان را ندارد، چنین پوششى، لباس دشمنان خدا نیست.
آیت الله شیرازى در این باره گوید: استفاده از لباس سیاه به این دلیل که در عصر حکومت عباسیان شعار آنان بوده، مکروه اعلام شده بود. اما در این زمان اگر این رنگ دیگر این ویژگى را نداشته باشد، پوشیدنش هم کراهتى نخواهد داشت و از جمله لباس هاى دشمنان خدا به شمار نمى آید.[151]
باید توجه داشت که در هر عصرى، شباهت داشتن به کفار و مشرکان تفاوت مى کند و چه بسا در دوره اى استفاده از رنگى خاص و یا فرمى مخصوص از مصادیق شباهت به دشمنان خدا باشد و در عصرى دیگر نباشد.

استفاده از پوشش سیاه در هنگام خواندن نماز مکروه است[152] و در این حکم، تفاوتى میان زن و مرد وجود ندارد.[153] حتى استفاده از شب کلاه سیاه هم در نماز نامطلوب است.
روایت است که شخصى از امام صادق ـ علیه السلام ـ پرسید: آیا مى توانم با شب کلاه سیاه نماز بخوانم؟ حضرت فرمود: خیر، زیرا سیاه، رنگ لباس دوزخیان است![154] حتى برخى از فقها گفته اند که استفاده از شب کلاه سیاه کراهت شدید دارد.[155]

بهره گیرى از رنگ سیاه در لباس احرام خوشایند نیست. حسین بن مختار گوید: از امام صادق ـ علیه السلام ـ در مورد احرام در پوشش مشکى پرسش کردم. حضرت فرمود:
"در لباس سیاه نباید احرام صورت گیرد و با چنین پوششى نباید میت کفن شود."[156]
علامه مجلسى بعد از نقل این روایت گوید: شیخ طوسى با توجه به حدیث فوق، احرام را در لباس سیاه حرام دانسته، که البته صحیح نیست، چون مقصود امام تأکید در کراهت استفاده از چنین رنگى است نه حرمت آن.[157] نتیجه آن که از نظر اسلام استفاده از پوشش سیاه در هر حالى ـ چه در انجام عبادت هایى چون نماز و حج و عمره و چه در غیر آن ـ کراهت دارد.

در موارد ذیل مى توان از پوشش هاى سیاه استفاده کرد:
1ـ کفش; 2ـ عبا; 3ـ عمامه; 4ـ در حال تقیه و ضرورت; 5ـ در عزادارى ها; 6ـ در مواردى که عرف استفاده از پوشش سیاه را مناسب بداند.

در مورد عدم کراهت استفاده از کفش و عبا و عمامه سیاه در روایتى به نقل از امام صادق ـ علیه السلام ـ آمده است:
"رسول گرامى اسلام ـ صلى الله علیه وآله وسلم ـ استفاده از رنگ سیاه را در پوشش ها ناخوش داشت مگر در سه چیز: در کفش و عبا و عمامه."[158]
در روایت دیگرى در این باره آمده است:
"با لباس سیاه نماز نخوان، اما استفاده از کفش و عبا و عمامه سیاه اشکالى ندارد."[159]
البته پیشوایان دینى بهره گیرى از نعلین سیاه را مکروه دانسته اند; زیرا از جمله پوشش هاى جباران به شمار مى آمده است.[160]
بنابراین اگر در زمانى چنین سیره اى در میان حکام گردنکش و جباران نباشد، استفاده از کفش سفید و یا قرمز بى اشکال خواهد بود.[161] البته حرمت شباهت به کفار و دشمنان اسلام در نوع و فرم و نحوه پوشش تنها در مورد کفش نیست بلکه هر لباسى را شامل مى شود و لذا در هر عصرى استفاده از پوشش هاى مخصوص آنان براى مسلمانان ممنوع است. پیشتر ذکر کردیم که حضرت صادق ـ علیه السلام ـ فرمود: خداوند به پیامبرى از انبیا وحى کرد که به مؤمنان بگو: لباس هاى دشمنانم را نپوشند ... .[162]
بدیهى است که هر شرایط جوى و اقلیمى، نوع خاصى از پوشش را طلب مى کند. داود رقى گوید: به همراه حضرت صادق ـ علیه السلام ـ به سوى محلى به نام "ینبع"[163] حرکت کردیم. دیدم حضرت کفش هاى قرمز به پا دارد. عرض کردم: قربانت شوم، این کفش سرخ چیست؟ امام فرمود: کفش سفر است که با گل و باران سازگارتر است. عرض کردم: آیا از چنین کفشى استفاده کنم؟ امام فرمود: در سفر، آرى اما در شهر و محل سکونت خود نه و چیزى را همتاى کفش سیاه قرار مده.[164]
مرحوم مجلسى بعد از نقل روایت فوق نوشته است: این حدیث به استحباب پوشیدن کفش سیاه دلالت مى کند و آن را چون عمامه و عبا از حکم کراهت، مستثنا کرده است.[165]

از تأکید زیادى که امام صادق ـ علیه السلام ـ نسبت به پوشیدن کفش سیاه به داود رقى در روایت گذشته فرموده، نکته اى علاوه بر آنچه گفته شد، به ذهن خطور مى کند و آن رعایت تقیه است. چون در آن اعصار، خفقان شدیدى در شهرهاى اسلامى حاکم بود و شیعیان از سوى خلفاى ستمگر وقت دچار سخت ترین فشارهاى سیاسى و اقتصادى شده، گاه دستگیر و در زندان هاى مخوف امویان و عباسیان به انواع شکنجه ها دچار مى شدند و در بسیارى از موارد نیز به شهادت مى رسیدند.
همین موضوع باعث مى شد که پیشوایان دینى طرفداران خود را ملزم به رعایت تقیه حتى در مورد رنگ لباس ها بنمایند تا جان آنان بدون دلیل موجه در معرض آسیب هاى جدى واقع نگردد.
رعایت تقیه که مى توان گفت استفاده بهینه از شرایط موجود در عصر اختناق با تحمل کمترین ضرر و خطر است، توسط پیشوایان و ائمه هدى ـ علیهم السلام ـ متناسب با شرایط و شؤون رهبرى رعایت مى شد.
براى نمونه ـ در زمینه مورد بحث ـ مى بینیم که امام صادق ـ علیه السلام ـ در جایى خویش را مجبور دیده که حتى در رنگ پوشش هم جانب تقیه را رعایت کند و از رنگ سیاه که در روش و منش اهل بیت ـ علیهم السلام ـ ناپسند محسوب مى گشته، استفاده کند.
داود رقى گوید: شیعیان به طور مکرر از امام صادق ـ علیه السلام ـ در مورد استفاده از لباس سیاه سؤال مى کردند تا آن که روزى دیدند آن حضرت یکپارچه سیاه پوشیده; هم جبه ایشان سیاه بود و هم شب کلاه و هم کفششان.
داود در ادامه گوید: حتى دیدم که امام جایى از کفش خود را شکافت و فرمود: آگاه باشید که پنبه اش[167] سیاه رنگ است. سپس امام تکه اى از لایه میانى آن را بیرون آورد و به ما نشان داد و به من فرمود: قلبت را سپید و نورانى کن و هر چه مى خواهى بپوش.[168]
شیخ صدوق پس از نقل حدیث فوق گوید: چون امام در نزد دشمنان متهم شده بود که به رنگ سیاه ـ که مورد علاقه و شعار عباسیان بود ـ توجهى نمى کند درصدد برآمد به نهایت درجه ممکن این اتهام را از خود بزداید. ایشان براى این منظور حتى پنبه کفششان را هم به رنگ سیاه درآورده بود.
هر چند شیخ حر عاملى بعد از حکایت سخن شیخ صدوق گوید: با توجه به جمله آخر روایت، مى توان گفت که امام ـ علیه السلام ـ مى خواسته جواز استفاده از رنگ سیاه را به شیعیان اعلام فرماید و درصدد تقیه نبوده است.[169]
نمونه دیگر از مواردى که در آن امام ـ علیه السلام ـ جانب تقیه را در مسأله رنگ لباس رعایت فرموده، جریان ذیل است:
حذیفة بن منصور گوید: در محضر امام صادق ـ علیه السلام ـ در حیره[170] بودم که پیک منصور عباسى از راه رسید و از حضرت خواست پیش خلیفه برود. امام یک بارانى که یک روى آن سیاه و روى دیگرش سفید بود، خواست. آن را پوشید و فرمود: من این بارانى را مى پوشم اما مى دانم لباس اهل جهنم است.[171]
علامه فیض کاشانى در توضیح فرموده امام گوید: حضرت با آن که مى دانست سیاه، رنگ لباس جهنمیان است، اما آن را پوشید، و این براى رعایت تقیه بود. زیرا عباسیان جامه هاى سیاه مى پوشیدند و جز آن رنگ، رنگ دیگرى نظرشان را جلب نمى کرد.[172]

از جمله موارد استثنا شده از کراهت استفاده از لباس مشکى، مراسم عزادارى سید الشهدا ـ علیه السلام ـ است. شیخ عبدالله مامقانى در این زمینه گوید: کراهت پوشش سیاه، به هنگام برپایى مراسم عزادارى سیدالشهدا ـ علیه السلام ـ برطرف مى گردد.[173]
مرحوم بحرانى در این باره گوید: بعید نیست که پوشش سیاه در عزادارى امام حسین ـ علیه السلام ـ از روایت هایى که استفاده از آن را نهى کرده، مستثنا باشد; چون در تعدادى از احادیث به اظهار غم و اندوه امر شده است.
مرحوم مجلسى در جلاء العیون روایتى در تأیید این مطلب ذکر کرده، گفته است: فرزند حضرت سجاد ـ علیه السلام ـ ; یعنى عمر بن زین العابدین گوید: وقتى جد مظلوم شهیدم کشته شد، زنان بنى هاشم در عزاى آن حضرت لباس سیاه پوشیدند و آن را در گرما و سرما به تن داشتند و امام سجاد ـ علیه السلام ـ هم در آن ماتم براى آنان غذا تهیه مى فرمود.[174]
البته مرحوم مامقانى و عده زیادى از فقیهان استفاده از لباس سیاه را منحصر به عزاى سید الشهدا ـ علیه السلام ـ ندانسته و در مورد سایر ائمه هدى ـ علیهم السلام ـ و حتى مؤمنان و مسلمانان هم جایز دانسته اند. شیخ عبدالله مامقانى در این باره گوید: به نظر من پوشیدن لباس سیاه در عزاى اهل بیت بلکه در غم هر مؤمنى براى رعایت حرمت او از موارد استثنا شده از کراهت است.[175]